Aydın’ın Sultanhisar ilçesine bağlı Atça Mahallesi, “Türkiye’nin Paris’i” olarak anılıyor. Öyle laf olsun diye değil, gerçekten! Çünkü burası Türkiye’de ışınsal kent formu ile tasarlanmış ilk ve hâlâ tek yerleşim birimi… Paris’in zarafeti Ege sıcağına karışır mı hiç? Karışmış. Üstelik bir asırdan fazla bir süredir…
Ege Bölgesi’nin Paris’i: Atça
Tarih, 1920’li yıllar… Anadolu savaş yorgunu, kasabalar külden doğmaya çalışıyor. İşte tam bu sırada, Paris’te şehir planlamacılığı eğitimi almış bir Osmanlı mühendisi olan Abdi Bey, Atça’yı baştan inşa etmek üzere görevlendiriliyor. O da ilhamını, Şanzelize Caddesi’nin Charles de Gaulle Meydanı’nda birleştiği o büyük plandan alıyor. Fransız başkentinin merkezinden ışın gibi dağılan yolların aynısı, 45 derecelik açıyla Atça Parkı’na bağlanan 8 ana cadde olarak Anadolu’ya yansıyor.
Çok katlı yapılaşmaya izin verilmeyen Atça, daha çok bahçe içindeki müstakil evlerle donatıldı.
O dönem belediye başkanlığı yapan Maşacızade Hafız Mehmet Efendi'nin girişimiyle hazırlanan plan, 1926 yılında hayata geçiriliyor. Beton binalardan çok bahçe içindeki müstakil evler tercih ediliyor. Çok katlı yapılaşmaya izin verilmiyor. O günden bugüne de bu düzen değişmiyor. Şehir hâlâ geçmişin zarafetini taşırken bir yandan da huzurun adresi olarak varlığını sürdürüyor.
Işınsal Mirasın İzinde: Kentten Çok Bir Hikâye
Atça’nın sadece mimarisi değil, isminin hikayesi bile ilgi çekici. Kimilerine göre "atların otladığı çayırlık"tan geliyor, kimilerine göre "atlara nal çakılan yer" ya da "atçıların yurdu" anlamında. Her yorumda Ege’ye özgü pastoral bir tat var.
Tarih daha da gerilere gidiyor. Helenistik döneme ait bir Pan heykeli burada bulunmuş ve Aydın Arkeoloji Müzesi’ne kaldırılmış. Roma yollarının kesiştiği yerde, Karya kentleri Nysa, Orthasia ve Mastaura’nın tam ortasında yer alıyor Atça. Geçmişi taşlara kazınmış bir kentten bahsediyoruz aslında…
İlçe Olmanın Eşiğinden Dönen Kasaba
Tarihi boyunca birkaç kez ilçe yapılmak için TBMM’ye kanun teklifi verilmiş. Kabul edilmemiş. 2012’de çıkan yasa ile belde statüsünü kaybetmiş ve mahalleye dönüştürülmüş. Ama Atça halkı için unvanlar değişse de ruh hep aynı kalmış: “Modern bir kasaba.”
