Manisa’nın köklü ilçesi Turgutlu, halk arasında hâlâ “Kasaba” olarak anılıyor. Peki bu ismin kökeni neye dayanıyor? Osmanlı tahrir defterlerinden Cumhuriyet arşivlerine kadar uzanan belgeler, bu ismin aslında tarihsel bir sürecin ürünü olduğunu gösteriyor. Sizler için araştırdık!
Manisa’nın en eski yerleşimlerinden biri olan Turgutlu, hem tarihî hem de kültürel mirasıyla Ege’nin dikkat çeken ilçelerinden biri. Günümüzde modern bir sanayi ve tarım kenti olan Turgutlu, tarih boyunca “Kasaba” olarak da anılmıştır. Bu ifade öylesine yerleşmiştir ki, bölge halkı hâlâ ilçeyi bu isimle tanımlar.
Peki “Kasaba” denilmesinin sebebi nedir? Resmî belgeler, Osmanlı arşivleri ve tarihçiler bu konuda neler söylüyor? Gelin, Turgutlu’nun tarih sahnesine çıkışını adım adım inceleyelim.
Turgutlu’nun tarihî kökleri: Höyüklerden Lidya’ya uzanan geçmiş
Turgutlu’nun bulunduğu bölge, yapılan yüzey araştırmalarına göre M.Ö. 5 binli yıllara kadar uzanan bir yerleşim geçmişine sahip. Urganlı ve çevresindeki höyüklerde bulunan kalıntılar, burada Lidya ve Frig uygarlıklarının izlerini taşır. Gediz Vadisi’nin verimli toprakları üzerinde kurulan yerleşim, tarih boyunca ticaret yollarının kesiştiği bir merkez olmuştur.
Lidya’dan Osmanlı’ya uzanan stratejik bir merkez
Bölge önce Pers, ardından Roma ve Bizans egemenliği altına girmiştir. 1313 yılında Saruhanoğulları Beyliği’nin bölgeyi ele geçirmesiyle Turgutlu, Türk hâkimiyetine geçmiştir. 1390’da Osmanlı yönetimine dahil olan Turgutlu, bu tarihten itibaren gelişmeye başlamıştır.
“Kasaba” isminin doğuşu: Turgutlu’da pazar kurulma kararı
Resmî kayıtlara göre, Turgutlu’nun “Kasaba” unvanı 1610 yılında alınan bir kararla ortaya çıkmıştır.
O yıl, bölgede pazar kurulmasına izin verilmiş ve bu karar Turgutlu’nun ticari anlamda bir merkez hâline gelmesinin önünü açmıştır. Bu gelişme, halk arasında “Kasaba” olarak anılmasına neden olmuştur.
Osmanlı tahrir defterleri Turgutlu’yu nasıl tanımlıyor?
1530’lu yıllara ait Osmanlı tahrir defterlerinde Turgutlu, yaklaşık 120 hanelik bir köy olarak kaydedilmiştir. Ancak 1575 yılına gelindiğinde mahalle sayısı ve nüfusun iki katına çıkmasıyla, köy karakterinden çıkıp “kasaba hüviyeti” kazandığı açıkça görülmektedir.
1660 tarihli belgelerde Turgutlu, artık “nahiye” statüsünde bir yerleşim olarak geçmekte ve 1175 haneye sahip olduğu belirtilmektedir. Bu da yaklaşık 5-6 bin kişilik nüfusa denk gelmektedir.
Halk arasında “Kasaba” isminin kalıcı hale gelmesi
Turgutlu’nun 1830 yılında resmen “kaza” (ilçe) haline gelmesine rağmen, halk arasında “Kasaba” adı kalmaya devam etmiştir. Bunun nedeni, hem uzun yıllar bu unvanla anılmış olması hem de Ege kültüründeki yerleşik bir alışkanlıktır.
Evliya Çelebi de 17. yüzyıldaki “Seyahatname”sinde Turgutlu’dan “Şehr-i azim-i Durkutlu (Büyük Şehir Turgutlu)” olarak bahsederken, buradaki ticaret hayatı ve gelişmişliğiyle kasaba kimliğini öne çıkarmıştır.
Kurtuluş ve yeniden doğuş: Kasaba küllerinden doğdu
Turgutlu, 29 Mayıs 1919’da Yunan işgaline uğramış, 7 Eylül 1922’de kurtulmuştur. Ancak şehir büyük ölçüde yanmış ve yıkılmıştır. Falih Rıfkı Atay’ın ifadesiyle Turgutlu, “bir yanmış ceset” hâline gelmiştir.
Cumhuriyet’in ilanından sonra 1925-1926 yıllarında modern şehir planlamasıyla yeniden inşa edilen Turgutlu, kısa sürede Ege’nin üretim ve ticaret merkezlerinden biri hâline gelmiştir.
Ancak halkın dilindeki “Kasaba” adı, o kadar köklüydü ki bu dönemde bile yaşamaya devam etti.
Resmî kaynaklara göre Turgutlu’nun statüsü
Bugün Turgutlu, Manisa iline bağlı bir ilçe statüsündedir. 530 km² yüzölçümüne sahip ilçe, İzmir’e 45, Manisa’ya 30 kilometre uzaklıktadır.
Ancak hem tarihî belgelerdeki “kasaba hüviyeti” hem de halkın kültürel hafızası nedeniyle “Kasaba” ifadesi bir unvan olarak varlığını sürdürmektedir.
Turgutlu Belediyesi ve yerel tarihçiler, bu adın 1610 yılında alınan pazar kurma kararına dayandığını ve ilçenin ticaretle büyümesinin bu unvanı haklı kıldığını belirtmektedir.
Sonuç: “Kasaba” bir lakap değil, tarihsel bir unvandır
Turgutlu’nun “Kasaba” olarak anılması bir rastlantı değil, tarihî belgelerle sabit bir kimliktir.
Osmanlı döneminde ticaret merkezi olarak parlayan, Cumhuriyet döneminde yeniden inşa edilen Turgutlu, bu unvanı hâlâ gururla taşımaktadır.
Bugün bile Manisa’da biri “Kasaba’ya gidiyorum” dediğinde, herkes bilir ki o kişi Turgutlu’ya gidiyordur.
