Manisa'nın Şehzadeler İlçesi Çarşı Mahallesi Dr. Sadık Ahmet Caddesi üzerinde bulunan Polad Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi'nin hikayesini siz değerli okuyucularımız için araştırdık. Bazı kaynaklarda hanedan olarak da geçen ve 17'inci yüzyılda Manisa'da büyük bir güce erişen Karaosmanoğlu ailesinin fertleri tarafından yapılan çeşme 226 yıldır akmaya devam ediyor. Osmanlı ile dönem dönem çatışmalara giren dönem dönem de birlikte hareket eden bu ailenin hikayesi sizleri çok şaşırtacak.
Çarşı Mahallesi'nde yer alan Polad Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi'nin hikayesi oldukça şaşırtıcı. Osmanlı Devleti'nin resmen bir güç olarak tanıdığı Karaosmanoğlu ailesinden Mehmet Karaosmanoğlu'nun yaptırdığı çeşme tam 226 yıldır tarihe meydan okuyor. 17'inci yüzyılda Manisa'da büyük bir güce erişen Karaosmanoğlu ailesinin hikayesini siz değerli okuyucularımız için araştırdık. İşte Polad Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi'nin ve Manisa'da izleri hala duran Karaosmanoğlu ailesinin hikayesi?
HARAMİLİKTEN DEVLET YÖNETİCİLİĞİNE
Karaosmanoğlu ailesi17. Yüzyıl'dan itibaren ayan sıfatı ile tarih sahnesine çıkmış, Akhisar, Manisa ve çevresinden başlayarak zamanla Ege Bölgesi'nin tamamı üzerinde hakimiyet kurmuş, özellikle III. Selim ve II. Mahmut dönemlerinde Osmanlı Devleti ile zaman zaman çekişmelere girmiş, zaman zaman da işbirliği yapmış bir ailedir. Karaosmanoğlu ailesinin mensuplarının kayıtlarına ilk kez 17. yüzyılda rastlanmaktadır.Orta Asya Türk kökenli aile, bir Türkmen köyü olan Yayaköy'e (bugün Akhisar'a bağlı bir kasaba olan Zeytinliova) yerleşmiş, başlangıçta biraz haramilik yapmışlardır. Soyağacının en başındaki isim, Mehmet Çavuş ve1706'da ölen Kara Osman'ın, Çiftçili, Süleymanobası ve Ballıca'da çiftçilik, hayvancılık ve deve nakliyatçılığı yaptıkları bilinmektedir. Kara Osman, Manisa ayanları arasında yer alan ilk aile ferdi olmuş, aile bundan sonra Karaosmanoğulları şeklinde anılmıştır. Kara Osman'ın oğulları Hacı Mustafa Ağa, İbrahim Ağa, Ahmet Ağa ve Abdullah Ağa, ayanlık sıfatını devralmışlar, arazilerini büyütmüşlerdir. Bunlardan Hacı Mustafa Ağa1723-1746 Osmanlı-İran Savaşı'nda devletin güvenini kazanarak, Saruhan Mütesellimi (Mütessellim: Osmanlı Devleti'nde Tanzimat'tan önce, beylerbeylerinin ve sancak beylerinin bölgelerindeki sancak ve kazaları kendi adlarına yönetmekle görevlendirdiği kişilere verilen isim)sıfatıyla1745-1755yıllarında bölgenin rakipsiz tek ayanı konumuna gelmiştir. Halkın şikayetleri üzerine 1755'de mütesellimlikten azledilen Karaosmanoğlu Hacı Mustafa Ağa, hakimiyeti sürdürmekte direndiği için yakalanmış ve kafası kesilerek, idam edilmiştir. Kesik başı İstanbul'a gönderilen Ağa'nın buğday stokuna da,İstanbul'daki zahire sıkıntısı nedeniyle kısmen el konulmuştur.
OSMANLI İLE MÜCADELE
Hacı Mustafa Ağa'nın üç oğlu bulunmaktaydı: Ataullah Ağa, Polad Hacı Mehmet Ağa ve Ahmet Ağa. Babalarının idamından sonra aileye bir daha mütesellimlik ve mültezimlik verilmeyeceği ilan edilmiş olmakla birlikte, 1758'de en büyük oğul Ataullah Ağa Saruhan Mütesellimi olarak atanmıştır. Rakipleriyle çekiştiği için 1761'de azledilen Ataullah Ağa'ya Yayaköy'de oturması emredilmiş, ancak Ağa şehrin ileri gelenlerini aracı olarak kullanarak Manisa'yı fiilen yönetmeye devam etmiştir. Yayaköy'de rakipleriyle çatışırken yangın çıkması üzerine Ataullah Ağa'nın başının kesilmesi için ferman çıkarılmış, ancak Ağa tahkim ederek kale haline getirdiği ve 2000 piyade ve süvari ile savunduğu Yayaköy'de direnmiştir. Osmanlı Devleti'nin bölgenin diğer ayan ve mutasarrıflarını Ağa'ya karşı seferber etmesi veİzmir'den 2 top çıkarılması üzerine, Ataullah Ağa kardeşleriyle Yayaköy'den kaçarken yolda ölmüştür.
İZMİR'İNALİAĞAİLÇESİNİN İSMİ KARAOSMANOĞLU ALİ AĞA'DAN GELİYOR
Polad Hacı Mehmet Ağa, Turgutlu voyvodalığı (Voyvoda: Bölge valilerine verilen isim) yaparken siyasete karışmayarak1793'de bir vakıf kurmuş ve servetini bölgede hadis okulu, köprü, çeşme, su kanalları ve kütüphane gibi imar faaliyetlerine harcamıştır. Polad Hacı Mehmet Ağa'nın oğulları Ali Ağa, Ebubekir Ağa ve Yahya Ağa da kendi hallerinde yaşayarak çiftlikleriyle uğraşmışlardır. İzmir'inAliağailçesinin ismi Karaosmanoğlu Ali Ağa'dan gelir.
BIRAKTIKLARI ESERLER
Yapılan araştırmalara göre Karaosmanoğulları tarafından 108 yapı (cami,medrese,tekke,han,hamam, kütüphane,konak veya ev,çeşme,sebil, hastane) tescil edilmiş olup, bunların on dört tanesi hala ayaktadır. Bunlar arasında, tavan süslemeleri ile ünlü Zeytinliova Karaosmanoğlu Hacı Mustafa Ağa Camii, Bergama Yeni Camii, İzmir Büyük Karaosmanoğlu Hanı, Manisa Yeni Han, Bergama Katır Han,GördesÇifte Hamamı, Zeytinliova Küçük Hamam, Manisa Hacı Mustafa Ağa Sübyan Mektebi, Manisa Hacı Hüseyin Ağa Kütüphanesi, Manisa Hacı Eyüp Ağa Kütüphanesi, Zeytinliova Karaosmanoğlu Konağı ve sivil yapılar grubu, Bergama Atika Hanım Sebili ve Bergama Karaosmanoğlu Sebili, Kırkağaç Karaosmanoğlu Camii ve Çiftehanlar Camileri sayılabilir.
YAZARYAKUP KADRİ KARAOSMANOĞLU'NUN ATALARI
19. ve 20. yüzyıllara varıldığında adından söz ettiren Karaosmanoğulları arasında, Kurtuluş Savaşı'nda Manisa'da direnişi organize eden ve Yunanlarca idam edilen Karaosmanoğlu Halit Paşa, yazar Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Demokrat parti kurucularından Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu, Demokrat parti milletvekili Adnan Karaosmanoğlu ve günümüz devlet bürokrasinin tanınmış isimleri bulunmaktadır. Ailenin kolları günümüzde Manisa, Kahramanmaraş, Kastamonu, İzmir, Ankara, Giresun, İstanbul,Konya, Samsun, Ordu, Kocaeli, Niğde, Rize, Almanya, Fransa ve Hollanda'da yaşamaktadır. Rize'nin Fındıklı bölgesinde yaşayan Karaosmanoğlu sülalesine bağlı bir kısım ise Soyadı kanunu(1905-Hopa-Fındıklı Nüfus Kütükleri kaynaktır) sırasında oturdukları mahallenin isminden yola çıkarak "Işıklar" soyadını almışlardır. Diğer bir kısmı ise halen aynı soyadı taşımaktadırlar. Yerleşik oldukları mahalle ismi daha sonra Merkez mahalle olarak değiştirilmiştir. Samsun'da yaşayanlar ise Ünveren soyadını almıştır. Ordu'da yaşayan diğer bir kısmı ise İncesöz soyadını almıştır.
ÇEŞMENİN ÖZELLİKLERİ
Beyaz mermer ile inşa edilmiş iki cepheli bir çeşme olan Polad Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi'nin özellikleri şu şekilde: "Çeşmenin kare prizma gövdesi üzerinde küçük bir kubbesi vardır. Profilli saçak silmesinin alt kısmı iki satırlık talik hatla yazılmış kitabedir. Her iki cephesi at nalı kemerli bir niş halinde oyulmuş ve nişin kenarları yeşil silindirik sütuncelerle süslenmiştir. Niş içindeki ayna taşları birer lüle olup, kemerler üç taraftan girift ve kabartma bir bezeme ile bordürlenmiştir."
SULTAN ABDÜLHAMİT HAN TARAFINDAN İNŞA ETTİRİLDİ
Günümüzde Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün sorumluluğunda olan Çeşme 1988 yılında tescillenmiştir. Polad Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi'nin Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü tarafından 1904 yılında çekilmiş fotoğrafı çeşmenin günümüze yapısının değişmeden geldiğini göstermektedir. Polad Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi'nin kitabesinde şöyle yazar: "Haris-i şeriat garray-ı Ahmediye ve şeref-bahşende-i serir-i Saltanat-ı Osmaniye Sultan Gazi Abdülhamit Han-ı Sani efendimiz hazretlerinin saye-i ümran-piraye-i cenabı cihan banilerinde müceddeden inşa olunmuştur."Sol taraftaki kitabede ise "Ahab-ı hayırdan merhum Polad Hacı Mehmet Ağa 1790-1791 senesinde bina edilip, bu kere müceddeden inşa olunmuştur." yazmaktadır. 1904 yılında çekilen fotoğrafta, Manisa çarşısında Sultan Abdülhamit tarafından inşa ettirilen Polad Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi görülmektedir. Çeşmenin açılışı sultanın cülus yıldönümünde gerçekleştirilmiştir.
Editör: TE Bilişim
