Türkiye’de genel af, geçmişten günümüze cezaevleri, mahkûmlar ve hukuk sistemi üzerinde önemli etkiler yaratmıştır. Son genel af ne zaman çıktı, Cumhuriyet’in 100. yılı için af çıkarılacak mı, 1974 affı kimler tarafından çıkarıldı ve 2025 af kimleri kapsayacak? Bu haberimizde Türkiye’de genel af tarihçesini, son uygulamaları ve 2025 yılı beklentilerini tüm detaylarıyla derledik.
Türkiye’de 1921’den bu yana kapsamı değişiklik gösteren toplam 52 adet af kanunu ve 7 adet genel af çıktı.
Önce genel af ne anlama geliyor buna değinelim...
Genel Af Nedir?
Genel af, Türk Dil Kurumu tanımına göre, “kamu yararına uygunluğu anlaşıldığında belli bir veya birkaç suç çeşidi için yapılan kovuşturmaların durdurulması, verilmiş cezaların kaldırılması veya azaltılması” anlamına gelir.
Türk Ceza Kanunu’na Göre Genel Af:
-
Genel af hâlinde kamu davası düşer, hükmolunan cezalar tamamen ortadan kalkar.
-
Özel af ise hapis cezasının infazına son verilebilir, süresi kısaltılabilir veya adli para cezasına çevrilebilir.
-
Af kapsamında yargılama giderleri geri alınmaz ve adli sicil kaydı silinir.
Genel af, geçmişte Türkiye’de birçok kez uygulanmış, hem kamuoyunda hem de cezaevlerindeki nüfusta önemli değişiklikler yaratmıştır.
Genel Af En Son Ne Zaman Çıktı?
Türkiye’de genel af, geçmişten günümüze cezaevleri ve mahkûmlar üzerinde önemli etkiler yaratmıştır. Tam olarak genel af olmasa da son genel af uygulaması, 22 Aralık 2000’de Rahşan Affı ile gerçekleştirilmiş ve devlete karşı işlenen suçlar dışındaki suçlarda tahliyeler sağlanmıştır. 2000’li yıllarda cezaevlerinin doluluk oranını azaltan bu uygulama, toplumda büyük yankı uyandırmıştır.
Cumhuriyet’in 100. Yılı Af İddiaları
Cumhuriyetin 100. yılı (2023) nedeniyle kamuoyunda genel af beklentisi oluşmuş olsa da, resmî olarak bir genel af çıkarılmamıştır. Daha önceki yüzyıl dönümlerinde (1933 gibi) genel af yasaları çıkarılmış olsa da, 2023 yılı için TBMM’den herhangi bir af kararı çıkmamıştır. Hükûmet ve yetkililer konuyla ilgili açıklama yapmadığı için, şu an için bir tarih veya karar söz konusu değildir.
2025 Genel Af Beklentisi: Kimler Faydalanabilir?
2025 yılı için henüz resmi bir genel af kararı açıklanmamıştır. Ancak geçmişteki uygulamalara bakıldığında, genel af kapsamına girecek kişiler genellikle:
-
Beş yılı geçmeyen hürriyeti bağlayıcı cezalara mahkûm olanlar
-
Bazı özel ve kısmi suçlar için belirli oranlarda ceza indirimleri öngörülenler
Ancak 2025 yılı için kapsam ve şartlar TBMM tarafından belirlenecek ve resmi açıklama yapılmadan net bir liste vermek mümkün değildir.
Cumhurbaşkanı Genel Af İlan Edebilir Mi?
Türkiye’de genel af ilan etme yetkisi sadece TBMM’ye aittir. Cumhurbaşkanının yetkisi, yalnızca özel af ile sınırlıdır ve belirli mahkûmların cezalarının infazını durdurabilir veya sürelerini kısaltabilir. Yani Cumhurbaşkanı, tek başına genel af ilan edemez; bunun için Meclis onayı şarttır.
Türkiye'de Çıkan Genel Af Kararları!
1922 – TBMM’nin İlk Genel Afı
7 Ocak 1922’de Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından çıkarılan ilk Genel Af Kanunu, 193 milletvekilinden 156’sının oyuyla kabul edildi. Irza ve namusa yönelik suçlar af kapsamı dışında bırakıldı. Dört maddeden oluşan yasa, dönemin toplumsal ve siyasi düzenini etkileyen ilk af örneği olarak tarihe geçti.
1923 – Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Genel Af
26 Aralık 1923’te çıkarılan ikinci genel af yasası ile 29 Ekim 1923’e kadar işlenmiş suçların cezalarının yarısı affedildi. 20 Mart 1924’te ek kanun, 16 Nisan 1924’te Türkiye’den ayrılan topraklarda yaşayanlar için genel af sağladı.
1933 – Cumhuriyet’in 10. Yılı Nedeniyle Üçüncü Genel Af
16 Ekim 1933’te TBMM’de kabul edilen ve 28 Ekim 1933’te yürürlüğe giren af kanunu, 5 yılı geçmeyen hürriyeti bağlayıcı cezaları kapsıyordu. Cumhuriyet’in onuncu yılı kutlamaları çerçevesinde çıkarılan bu yasa, affın ekonomik ve toplumsal etkilerini de gözetiyordu.
1960 – 27 Yıl Aradan Sonra Dördüncü Genel Af
27 Mayıs 1960 darbesi sonrası, 26 Ekim 1960’ta çıkarılan genel af ile kusurdan doğan suçlar ve üst sınırı 5 yıl olan hürriyeti bağlayıcı cezalar için takibat yapılmaması hükme bağlandı.
1963 – 60’lı Yılların İkinci Genel Affı
23 Şubat 1963’te yürürlüğe giren af yasası, 5 yılı geçmeyen hapis cezalarını kapsıyor, değişik oranlarda ceza indirimi sağlıyor ve bazı suçları kapsam dışı bırakıyordu.
1966 – Fikir Suçları Kapsam Dışı, Vergi Kaçakçılığı Af Kapsamında
9 Ağustos 1966’da yayımlanan af kanununda beş yıldan az hürriyeti bağlayıcı cezalar ve para cezaları kaldırıldı. Siyasi ve fikir suçları kapsam dışında bırakılırken, vergi ve döviz kaçakçılığı suçları affedildi.
1974 – Cumhuriyet’in 50. Yılı Nedeniyle Çıkarılan Af
15 Mayıs 1974’te yürürlüğe giren “Ecevit Affı”, 12 yıl veya daha az hürriyeti bağlayıcı cezaları kapsıyor, bazı cezaları müstakilen ya da birlikte affediyordu. Cumhuriyet’in 50. yılı kutlamaları çerçevesinde toplumsal uzlaşmayı güçlendirmeyi hedefliyordu.
